lange splits

3

windas

Windassen komen in verschillende vormen en situaties voor, maar zoals in de inleiding al vermeld, zie je meestal maar een deel van de installatie.

Op deze foto steekt de as door de gevel naar buiten. Het gaffelwiel draait hierbij op de zolder evenwijdig aan de gevel. Het hijstouw zit hier aan de buitenkant en onder het afdakje dat een trijshuisje wordt genoemd.

Op deze foto de situatie waarbij de windas geheel binnen de gevel is gehouden. De as ligt evenwijdig aan de gevel en het gaffelwiel draait haaks op de gevel. Vanaf de as loopt het hijstouw naar buiten en gaat via een katrol of rol naar beneden.

In Museum Nijkerk, in Nijkerk, is een oude windas met gaffelwiel als object in de vaste expositie opgenomen.

De as is 875 mm lang met een diameter van 245 mm.
Het gaffelwiel heeft een diameter van 1130 mm.
De verhouding in de overbrenging is 1130/245 = 4,6 : 1
Om 46 kg te hijsen moet je 10 kg aan het eindeloze touw trekken.

Bij de restauratie is een nieuw hijstouw op de as gezet en een nieuw oneindig touw over het gaffelwiel aangebracht. Het hijstouw is een vierstengstouw van hennepvezel en 16 mm dik. Touw van vier strengen is soepeler dan met drie strengen en loopt daardoor makkelijker op de relatief kleine windas. Het eindeloze touw is driestrengs, ook van hennep en 22 mm dik. Hennep is zacht en ligt daardoor lekker in de hand.

Deze windas is gevonden bij de sloop van een voormalige smederij in Nijkerk.

De as draait op twee stalen pinnen die in de kop van de houten as zijn aangebracht.

Op deze foto is de samestelling van het gaffelwiel goed te zien. De houten as is gemaakt uit een vierkante balk. Bij de verbinding met het gaffelwiel is de as nog vierkant. Het gedeelte waar het touw moet komen is rond gemaakt.

De gaffels zijn van smeedijzer. De twee delen die de vork vormen zijn in doorsnede vierkant en staan met de hoekpunten naar elkaar. Het eindeloze touw dat in de gaffel ligt kan daardoor niet schuiven. Om goede grip te krijgen moet het touw dik zijn, opdat het in de vorkvorm blijft hangen. Die dikte is bovendien nodig om het touw goed in de hand te kunnen houden.

Windassen met gaffelwiel vind je onder andere ook in windmolens met een maalzolder. Het is dan onderdeel van het zo genoemde luiwerk in de molen.

En voor de inventieve knutselaars en modelbouwers is dit idee: een zelfbouw windas.

Het rond maken van een houtenschijf voor het gaffelwiel is niet voor iedereen even makkelijk. Maar rond is niet noodzakelijk, een achtkant functioneert ook uitstekend. De gaffels zijn twee kleine draadnagels die schuin tegen elkaar op alle hoekpunten van het achtkant staan.

© theo